Türkiye'nin havacılık motorlarında lider şirketi TUSAŞ Motor Sanayii AŞ (TEI), uluslararası motor projelerinde kazandığı deneyim ve tecrübeyi, yerli ve milli motorların üretiminde kullanmaya devam ediyor.
Anka, Akıncı ve Aksungur insansız hava araçlarına (İHA) güç vermek için TEI tarafından tasarlanan Türkiye'nin ilk milli turbodizel havacılık motoru TEI-PD170 motorunun 13 motorluk ilk parti seri imalatı 2019'da tamamlandı.
Dizel yakıtla sağladığı 40 bin fit irtifa yeteneğiyle kalkış anında 225 beygir ve 20 bin fit kritik irtifada 170 beygir güç üreten TEI-PD170 motoru dünya çapında sınıfının en iyisi olarak dikkati çekiyor.
27 Aralık 2012'de sözleşme imzalandı
TEI’de 2009 yılında temeli atılan pistonlu motor projeleri kapsamında ortaya çıkan, yazılım ve donanım tasarımı da dâhil olmak üzere yerli ve millî ilk motor olan TEI-PD170 için 27 Aralık 2012 tarihinde TEI ve Savunma Sanayii Başkanlığı arasında “Operatif İHA Motoru Geliştirilmesi Projesi” adı altında bir sözleşme imzalanarak, resmi çalışmalar 2013 yılının Ocak ayında başlatıldı.
Süreç içerisinde, hedef uçak ANKA’nın ihtiyaçları ve TEI’nin imkânları göz önünde bulundurularak, gereksinimlerde değişiklik gerçekleştirildi ve mevcut 155 HP yerine 170 HP güç gerekliliği getirildi.
TEI, öncesinden motorun ana sistemlerinde 200 HP’den fazla gücü destekleyecek tasarım kararları aldığı için, ANKA’nın ve olası diğer platformların o günkü ve gelecekteki ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir ürün ortaya çıkarma yoluna girmişti. Tasarım faaliyetlerinin ardından, üretim ve montaj sürecine geçildi.
TEI-PD170, 2017 yılının Ocak ayında ilk defa çalıştırıldı
TEI’nin hemen hemen tüm birimlerinin emeği bulunan TEI-PD170, 2017 yılının Ocak ayında ilk defa çalıştırıldı.
TEI-PD170 motorunun, ilk çalıştırmadan birkaç gün sonra tam gücü verecek duruma getirilmesiyle çalışan ürün üzerindeki olgunlaştırma faaliyetleri başlamış oldu. İlk motor çalıştırmadan sonra, dört prototip daha üretilip, yüksek kabiliyetli test altyapısının tamamı faal hale getirildi.
2017 yılının Ağustos ayındaki proje toplantısında, projenin kabulüne kadarki sürecin kapsamında olmamasına rağmen, ANKA üzerinde uçuş planlanmasına yönelik bir talimat, SSB tarafından TEI ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayiine aktarıldı. Bunun üzerine bir motor 2017 yılının Kasım ayında Türk Havacılık ve Uzay Sanayiine teslim edildi.
Teslimat sonrasında uçuşa elverişlilik için Türk Havacılık ve Uzay Sanayii ile birçok defa bir araya gelindi. Bu süreçte birçok doküman hazırlanıp, riskler birlikte değerlendirildi.
Motorda hem mekanik hem de yazılımsal güncellemeler gerçekleştirildi. Ek olarak, uçağın da yeni bir motora uygun hale getirilebilmesi için yoğun bir entegrasyon faaliyeti yürütüldü ve Ağustos 2018’de, TEI personelinin katılımıyla TEI-PD170 ilk defa ANKA üzerindeki yerini aldı. Böylece ANKA yerli bir motor ile uçma yoluna girdi.
Uçak üzerinde motor çalıştırma faaliyetleri sürerken, TEI ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayii tarafından ilave güncellemeler gerçekleştirildi. Yoğun çalışmalar sonucunda, Kasım ayında ANKA’nın TEI-PD170 ile yerde hareket etme süreci başlatıldı. İlk testlerde zorluklar yaşansa da bütün sorunlar hızlı çözümlerle aşıldı. Bu zaman zarfında TEI’de devam etmekte olan kalibrasyon ve test faaliyetleri ile motorların toplam çalışma süresi, 4000 saati geçti.
26 Aralık 2018 tarihinde, uçak başında fiziksel kontroller gerçekleştirildi ve ilk uçuş için onay verildi. Sözleşmenin imzalandığı 27 Aralık 2012 tarihinin 6’ncı yıldönümü olan, 27 Aralık 2018 sabahı uçuş öncesi brifingi başladığında hem TEI, hem de Türk Havacılık ve Uzay Sanayii çalışanlarının heyecanı gizlenemeyecek kadar büyüktü.
Brifing sonrasında uçak, çalışır vaziyetteki motor ile pist başına geldiğinde, parametrelerin bulunduğu ekran başındaki TEI ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayii personeli, yer kontrol istasyonundaki pilotlar ile TEI ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayii personeli, VIP salonundaki yetkililer ve uçağı canlı yayında Eskişehir’den izleyen TEI ailesi sessiz bir bekleyiş içindeydi. Komut verildikten saniyeler sonra, uçak yerde yaklaşık 130 km/h hıza ulaşarak havalandı ve tekerlekleri yerden kesildi. 8 dakikaya yakın süren uçuş sonrasında iniş güvenli bir şekilde gerçekleşti ve tüm heyecan yerini mutluluğa bıraktı.
13 adetlik ilk partisi, 15 Ocak 2020'de teslim edildi
TEI tarafından üretilen yerli ve milli ilk turbodizel havacılık motoru TEI-PD170’in 13 adetlik ilk partisi, 15 Ocak 2020'de TEI'nin Eskişehir'deki yerleşkesinde düzenlenen törenle TUSAŞ’a teslim edildi.
TEI-PD170 Operatif İHA Motor Geliştirilmesi Projesi (SSB-TEI)
İmza Tarihi: 27 Aralık 2012
İlk Çalıştırma: 31 Ocak 2017
İlk Prototip Teslimi 14 Kasım 2017
ANKA platformu ile İlk Uçuş: 27 Aralık 2018
TEI PD170 Motor Tedarik Alt Sözleşmesi (TAI-TEI)
İmza Tarihi: 23 Kasım 2019
Teslim Edilecek Motor Sayısı: 40 adet(İlk Sipariş)
Motor Sipariş Emirlerinin Alınması: 26 Aralık 2019
Seri İmalat İlk Parti Teslim Töreni: 15 Ocak 2020
