Sergey Vladimirovich Ilyushin, Ilyushin uçak tasarım bürosunu kuran Rus havacılığının en önemli isimlerinden birisidir. 1939’da ilk uçuşunu yapanv veya diğer adıyla Shturmovik uçağını tasarlamıştır. Bu uçak, tarihte en çok üretilen savaş uçağı olmakla birlikte, ABD Cessna 172’den sonra da en çok üretilen ikinci uçak olmaya devam etmektedir.
Sergey Ilyushin, 30 Mart 1984 tarihinde fakir bir köylü ailenin 11 çocuğunun en küçüğü olarak, Rusya İmparatorluğu’nun Vologda Valiliği’nin Dilyalevo köyünde doğmuştur. Kendi kendini yetiştirerek erken yaşta çalışmaya başlamıştır. Birçok iş değiştirmiştir. Fabrika işçisi, şantiyelerde hendek kazıcısı ve Petrograd’daki (St. Petersburg) bir boya fabrikasında oluk temizleyicisi olarak çalışmıştır. 1910 yılında Kolomyazhsky Yarış Pisti’nde saha görevlisi olabileceğini öğrendi. Bu yarış pisti sonbaharda düzenlenecek ilk Rusya Balon Festivali’nin de yeriydi. Sergey Ilyushin sandıkların açılmasına ve ekipmanın kurulmasına yardımcı oldu. Görev yaptığı sıralarda Rus havacılığının öncü isimleriyle tanışmak onun havacılığa olan ilgisini uyandırdı. Buna rağmen 1911 yılında bir fabrikada arabacı olarak çalışmak üzere doğduğu köye geri döndü. Ertesi yıl Amur Demiryolu için inşaat işçisi olarak çalıştı ve 1913’te bir tersane işçisi olarak Tallinn’deydi. Sergey Ilyushin, I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle birlikte Rus İmparatorluk Ordusu’nda askere alındı, piyadeyle birlikte hizmet etti ve daha sonra okuma yazması olduğu için Vologda’nın askeri yönetiminde kâtip olarak görev yaptı.
Sergey Ilyushin kendi başına matematik, fizik ve kimyayı öğrenmiştir. Bu bilgiler onun uçak tamircisi olmasına yardımcı olmuştur. Yeni kurulan havacılık bölümünde görev yapmak üzere yedi gönüllü için bir talep geldiğinde, hemen işe talip olmuş ilk başta tamirci ve sonrasında da yer ekibi üyesi olarak çalışmıştır. 1917 yazında pilot olmaya hak kazandı ancak Mart 1918’de geçici hükümetin savaştan çekilmesiyle terhis edildi ve memleketine geri gönderildi. Bölgedeki fabrikaların kamusallaştırılmasının denetlenmesine yardımcı oldu ve Ekim 1918’de Bolşevik partisine katıldı. Rus iç savaşı ile Sergey Ilyushin, Mayıs 1919’da VVS RKKA (Kızıl Ordu)’ya alındı ve Kızıl Ordu’nun havacılık teknisyenliğini yaptı. O sonbaharda Beyaz Hareket’e ait bir Avro 504 çift kanatlı uçağı, Petrozavodsk yakınlarına zorunlu iniş yaptı. Sergey Ilyushin, uçağı tersine mühendislik (parçalarını tek tek sökerek hem imalatını hem de işlevini anlamaya çalışmak) yapan bir ekibi yönetti. Bu işlemlerden sonra uçağı Moskova’ya gönderdi. Orada bu uçak, elde edilen bilgiler ışığında 737 örneği inşa edilen Sovyet U-1 eğitim uçağına dönüştürüldü.
Sergey Ilyushin, 1921 sonbaharında askerlik hizmetinden ayrıldı ve 1922’de Kızıl Hava Filosu Mühendisleri Enstitüsüne (Daha sonra Zhukovsky Hava Kuvvetleri Mühendislik Akademisi olarak değiştirildi) girdi. Öğrencilik yıllarında çok sayıda yarışmaya katılarak planör tasarımına yoğunlaştı. 1925’te tasarımlarından biri Almanya’daki bir yarışmaya gönderildi ve burada uçuş süresi birincilik ödülünü aldı. Sergey Ilyushin, mühendislik diplomasını 1926 yılında aldıktan sonra Kasım 1931’e kadar, Nikolai Nikolaevich Polikarpov ve Andrei Tupolev’in yeni uçakları için tasarım gereksinimlerinin geliştirilmesinde yer alarak Sovyet Hava Kuvvetleri Bilimsel-Teknik Komitesi’nde uçaklar bölümü yöneticiliği yaptı. Ayrıca Hava Kuvvetleri Araştırma ve Test Enstitüsüne asistan şef olarak çalıştı. Sonrasında da Kasım 1931’de kendi isteği üzerine TsAGI Tasarım Bürosuna atandı ve 1933 yılına kadar burada görev yaptı. Sergey Ilyushin, 1933’te ve daha sonra da 1935’te Ilyushin OKB’ye (opytno-konstrooktorskoye byuro – experimental design bureau) dönüşen VRMenzhinski’nin adını taşıyan Moskova fabrikasında TsKB’nin şefi oldu. 1933’te Tasarım Bürosu personeli çift motorlu bir uçak geliştirmeye başladı. Ilyushin olarak değiştirilen ve Moskova olarak adlandırılan ilk uçağı, 1938’de Moskova’dan Vladivostok’a kesintisiz uçarak bir dünya rekoru kırdı. Ertesi yıl, Atlantik üzerinden Moskova’dan Kuzey Amerika’ya uçtu.
Sergey Ilyushin, İkinci Dünya Savaşı sırasında ünlü oldu. 8 Ağustos 1941 gecesi bombardıman uçakları IL-4, bir düşman ordusu tarafından işgal edilen yüzlerce kilometrelik bölgeye uçtu ve Berlin’deki askeri bölgelere saldırdı. IL-2 Sovyet askerlerince “uçan tank” ve Naziler için “kara ölüm” olarak isimlendiriliyordu. Pilotlar, IL-2’nin hız, manevra, zırh ve ateş kombinasyonunun çok başarılı olduğunu belirtiyorlardı. Bu yüzden bu uçaklarla düşmana yönelik saldırılar beklenmedik ve ezici olmuştur.
Ilyushin Tasarım Bürosu, 1944 yılında temelde yeni bir jet uçağı tasarlamaya başladı. Savaştan sonraki yıl üretime giren ve askeri nakliye uçağı, yolcu uçağı gibi amaçlarla kullanılan IL-12, yolcu sayısının artmasına izin verdi. IL-18 sivil havacılığa hizmet eden bir yolcu uçağıydı ve ilk uçuşunu Temmuz 1957’de yaptı. Ayrıca Ilyushin Tasarım Bürosunda kıtalararası ve jet motorlu uçak IL-62 tasarlanıp üretildi. Sergey Ilyushin, 1962’de yaklaşık 200 yolcu taşıyabilen IL-62 kıtalararası jet uçağını tasarladı. Bu uçak, başta Aeroflot olmak üzere çok sayıda Sovyet müşteri tarafından tercih edildi. Bu uçağın New York’a gelişi büyük ses getirdi ve “uçan daire” olarak isimlendirildi. Bilindiği üzere IL-62, arka gövde taraflarına monte edilmiş motorlara sahip ilk Sovyet uçağı projesiydi. Motorların arka gövdeye monte edilmesinin benimsenmesi, uzun mesafeli kıtalararası bir uçak için çok gerekli olan yüksek kaldırma/sürükleme oranına sahip temiz kanatların kullanılmasını mümkün kıldı. Motorlar, kanatlarda bulunan yakıt tanklarından ve basınçlı yolcu kabininden biraz uzağa yerleştirildi. Böylece, kontrol altına alınamayan motor arızaları için güvenlik artmış ve gürültü seviyesi azalmıştır.
Sergey Ilyushin’in yeteneği ve sıkı çalışması ona Sosyalist Emek Kahramanı’nın üç altın yıldızını ve birçok devlet ödülü kazandırdı. Bugün bile IL harfli yolcu ve kargo uçakları gökyüzünde sık sık görülebilir. Ayrıca kendisine 1967 yılında Mühendislik/Teknik Hizmet Genel Albay fahri rütbesi verildi. 1968’de SSCB Bilimler Akademisinde de akademisyen oldu. 1970 yılında hastalık nedeniyle emekli olana kadar Ilyushin OKB’de baş tasarımcı olarak çalıştı. Bu çalışmalarına ilave olarak Sergey Ilyushin, 1937-1970 yılları arasında SSCB Yüksek Sovyeti’nin bir yardımcısı olarak da görev yaptı.
Sergey Ilyushin, 9 Şubat 1977 tarihinde Moskova’da öldü ve Novodevichy Mezarlığı’na defnedildi. Bugün halen kırdığı rekorlara ulaşılamadı. Havacılık tarihinde çok özel bir yere sahiptir. Hak ettiği nüfuza rağmen, Sergey Ilyushin her zaman kendini geri çeken bir adamdı ve kendisi hakkında konuşmaktan nefret ederdi. “Yapıcıları hakkında konuşması gereken uçaklardır, tersi değil” derdi. Genç tasarımcılar onun mücadeleci hayatını ve çalışma azmini örnek almalıdırlar.
Kaynak: Haber.aero / TUSAŞ Genel Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Fahrettin Öztürk
