Türkiye'de üretilen İHA ve SİHA'lar, Dağlık Karabağ'da yaşanan çatışmalar ile tekrar dünyanın dikkatini çekti.
Azerbaycan'ın, Türkiye'den ithal ettiği İHA (insansız hava aracı) ve SİHA'lar (silahlı insansız hava aracı) ile askeri alanda üstünlük elde ettiği ifade edildi.
Dağlık Karabağ'daki çatışmalar öncesinde de Türkiye'nin askeri İHA ve SİHA alanında dünyanın önde gelen ülkeleri arasına girdiği çok sayıda savunma endüstrisi analisti tarafından dile getirilmişti.
Askeri İHA alanında ABD ve İsrail'e bağımlı kalmak istemeyen Türkiye'nin imalata başlamasıyla büyüyen sektör, bugün ileri teknolojileri kullanan araçlar üretiyor.
BBC Türkçe'ye konuşan askeri İHA'lar konusunda uzman olan ABD'li Daniel Gettinger, Türkiye'nin bu alanda farklı çeşitlerde araçlar ürettiğini ve küresel İHA piyasasında yükselen bir rolü olduğunu söylüyor.
Habertürk yazarı ve havacılık uzmanı Güntay Şimşek, "Türkiye, havacılık sektöründeki kayıp yıllarını telafi ediyor" yorumunda bulunuyor.
Güntay'a göre Türkiye, 1940'lı yıllarda Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü'ne uçak ürettiği için önemli bir üye olarak giriş yaptığı, ancak sonraki yıllarda koptuğu havacılık sektörüne İHA'ları üretmeye başlamasıyla ciddi bir dönüş yaptı.
Türkiye'ye bu alanda getirilen en büyük eleştiri ise sınırları içinde düzenli olarak İHA ve SİHA saldırıları düzenlediği, bu saldırıların bazılarında sivillerin de hayatını kaybettiği iddiaları.
Sektörün öncüleri ABD ve İsrail
ABD merkezli Havacılık ve Uzay Çalışmaları Mitchell Enstitüsü'nde çalışan uzman Daniel Gettinger, askeri alanda İHA üretiminde öncü ülkelerin İsrail ve ABD olduğunu aktarıyor.
Önce İsrail'in sonra da ABD'nin 1970'li ve 1980'li yıllarda üretime başladığını söyleyen Gettinger, Türkiye'nin yeni neslin İHA üreticileri arasında olduğunu vurguluyor.
Bu kategoride yer alan diğer ülkeler ise Çin ve Fransa.
Gettinger'in geliştirdiği İHA Veritabanı adındaki çalışmaya göre en az 95 ülkenin askeri alanda İHA üretme çabası var.
En az 60 ülke ise 267 İHA'yı çalıştırır hale getirmiş durumda.
Çin dünyanın en büyük İHA ihracatçısı oldu
Habertürk televizyonunda Airport programını yapan Güntay Şimşek, Türkiye'nin bu alanda geliştirdiği tasarım, yazılım ve kullanma modelleri açısından dünyada ilk beş arasında olduğunu belirtiyor.
İngiltere merkezli bir sivil toplum kuruluşu olan Drone Wars da İHA teknolojisi geliştiren ya da ithal eden yeni nesil ülkelerden Türkiye, Çin, İran ve Pakistan'ın kendi üretimlerini yaptığını aktarıyor.
SIPRI (Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü) geçen yıl yayımlanan raporunda İHA ihracatında yüzde 1430 artış yaşanan Çin'in bu alanda dünya birincisi olduğunu açıklamıştı.
Havacılık, uzay ve savunma sanayii alanında çalışmalar yapan piyasa araştırma şirketi Teal Group'un son raporu, askeri alandaki İHA sektörünün 2019 yılında 7,3 milyar dolarlık bir büyüklüğe ulaştığını belirtti.
Şirket, sektör büyüklüğünün 10 yıl içerisindeyse toplam 98,9 milyar dolara ulaşacağını tahmin ediyor.
ABD ve İsrail ile ilişkilerin gerilmesiyle üretim hızlandı
Türkiye'nin bu alanda gelişmiş araçlar üretmesinde PKK'ya karşı olan askeri mücadelesinde İHA ve SİHA'ların çok sık kullanılmasının önemli bir rolü var.
Türkiye, "terörle mücadele" politikası kapsamında ilk İHA'larını 1995 yılında ABD'den satın aldı.
GNAT 750 model bu İHA'ların eskimesi üzerine Türkiye, 2000'li yıllarda İsrail'den İHA satın almaya başladı.
Ancak İsrail'den alınan Heron tipi İHA'lar ile ilgili sürekli sorunlar yaşandı; araçlardan birkaçı düştüğü için kullanılamaz hale geldi, birkaçı teknik nedenlerle uçamadı.
Bunun üzerine Heron'ların bir kısmının İsrail'e iadesine karar verildi.
2010 yılında İsrail ile Mavi Marmara krizinin yaşanması, ABD Kongresi'nin yine bu yıllarda Predator ve Reaper tipi İHA'ların satışına izin vermemesi, Türkiye'yi kendi İHA'larını üretmesi konusunda teşvik etti.
Böylece TUSAŞ'ın (Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş.) üzerinde çalıştığı ANKA ismindeki İHA'ların deneme testlerine 2010 yılında başlandı.
Türkiye'de İHA üretiminde öncü olan şirketler
Türkiye'de İHA üretiminde öncü olan şirketler TUSAŞ (Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş.) ve Baykar.
Aynı zamanda Vestel ve STM (Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş.) de askeri alanda İHA üretimi yapan şirketlerden.
Baykar'ın ürettiği Bayraktar TB2 adlı SİHA, sektörün en iyilerinden biri olarak tanımlanıyor.
Özellikle füze taşıyabilen en küçük SİHA'lardan biri olması dolasıyla rakiplerinden ayrılıyor.
Bayraktar TB2, keşif, sürekli havadan gözetleme ve istihbarat görevlerini yerine getirmesi açısından bir İHA, mühimmat yükünü hedefe ateşleyerek imha etmesi açısından ise SİHA olarak kullanılabiliyor.
Hangi ülkeler İHA satın alıyor?
Yaz aylarında Azerbaycan'ın Bayraktar TB2 model İHA'yı satın alabileceğine dair haberler Türk ve Azeri medyasında yer almıştı.
Türkiye'de üretilen İHA ve SİHA'ları satın alan ya da almayı planlayan diğer ülkeler ise Ukrayna, Sırbistan, Katar, Tunus ve Libya.
Havacılık uzmanı Güntay Şimşek, "Azerbaycan'a satılan Bayraktar TB2'nin Dağlık Karabağ'da gerçekleştirdiği başarılı operasyonlar sayesinde yurt dışından hem övgü hem talep geliyor. Pazarı ve piyasası geniş" diyor.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, 15 Ekim'de France24 kanalına verdiği röportajda sunucunun "Kaç tane Türk SİHA'nız var?" sorusuna gülümseyerek, "Yeterince var. Hedeflerimize ulaşmamız için bu bilginin gizli kalması gerekiyor. Açıklamayı tercih etmiyoruz" cevabını verdi.
Aliyev, Türk SİHA'larının çatışmalarda nasıl bir fark yarattığı sorusu üzerine ise "Tabii ki, oldukça modern ve gelişmiş silahlar. Türkiye'den aldığımız SİHA'lar ile Ermenistan güçlerine ait 1 milyar dolarlık askeri teçhizatı imha ettik" ifadelerini kullandı.
2019'da ihracat yüzde 34 yükseldi
Türkiye, geliştirdiği İHA'ları Bahar Kalkanı Harekâtı sırasında Suriye'de de kullandı.
Libya'da da Türk İHA ve SİHA'larının, Trablus merkezli Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti'nin, General Halife Hafter'e karşı verdiği savaşta önemli kazanımlar elde etmesini sağladığı belirtiliyor.
Türkiye'nin savunma ve havacılık sektörünün ihracatı 2019 yılında bir önceki yıla göre yüzde 34,6 yükselerek 2,74 milyar dolar oldu.
2023 yılında bu rakamın 10 milyar dolara ulaşması hedefleniyor.
'Diğer ülkelerle ilişki de geliştirmek istiyor'
SIPRI, Türkiye'nin 2014-2018 yılları arasında 2009-2013 dönemine kıyasla silah ihracatını yüzde 170 artırdığını kaydetti.
SIPRI'ye göre Türkiye 2015-2019 yılları arasında ise silah ithalatını yüzde 48 azalttı.
Bunda kendi teknolojisini geliştirmesi ve başka ülkelerden alınması beklenen silah teslimatının gecikmesinin etkisi olduğu belirtildi.
ABD'li uzman Gettinger, "Türkiye sadece ihracat yapmakla kalmıyor, diğer ülkelerle ilişki de geliştirmek istiyor. Ürettiği İHA'ları satmasının yanı sıra diğer ülkelerin kendi İHA'larını üretmesi konusunda işbirliği yapıyor" diyor ve ekliyor:
"Satmak için güçlü bir şekilde reklamını yaptığı Bayraktar TB2'nin rakiplerinden daha ucuz olduğunu düşünüyorum, bu da küçük ülkeler için hesaplı olacaktır."
İHA'lar üretilirken başka ülkelerden alınan teknolojiler kullanılıyor mu?
Türkiye'nin ürettiği İHA ve SİHA'larla ilgili en çok vurgulanan noktaların başında tamamen yerli ve milli olma özellikleri geliyor.
Bayraktar TB2 için Baykar şirketinin yaptığı açıklamada, "Baykar'ın teknolojik kabiliyet ve yetenekleri sayesinde tüm sistem yerli ve milli olarak üretilmektedir" deniyor.
Ancak bunun aksi yönünde çok sayıda iddia var.
Savunma sanayii uzmanı Daniel Gettinger, Kanada'dan sensör ekipmanı, Almanya'dan füzeler için hedef teknolojisi gibi kimi teknolojilerin ithal edildiğini aktarıyor.
ABD'nin bile bazı teknolojileri dışarıdan satın aldığını söyleyen Gettinger, Türkiye'nin bu İHA'ları üretme gücünün daha önemli olduğunu vurguluyor.
Yine de Gettinger'e göre Türkiye'nin İHA üretiminde en zayıf noktası bu, üretimde ithalata bağımlı olması.
'Füze yerleştiricisi İngiltere'den alındı'
Guardian gazetesi 2019 yılında Bayraktar TB2'de İngiltere'nin Brighton şehrinde yer alan EDO MBM Technology adlı şirketin sağladığı Hornet tipi füze yerleştiricisinin kullanıldığını öne sürdü.
Haberin yayımlanmasının ardından Baykar Teknik Müdürü (CTO) Selçuk Bayraktar, iddiayı yalanladı.
Kanada ise askeri teknolojisinin Dağlık Karabağ'da kullanılıp kullanılmadığı netleşinceye kadar Türkiye'ye İHA teknolojisi ihracatının bir kısmını dondurduğunu açıkladı.
Almanya da şirketlerinin Türkiye'ye İHA filosu oluşturması sürecinde 12,8 milyon euro değerinde ekipman ve teçhizat satışı yaptığını açıkladı.
'Ukrayna ile ortak motor geliştirildi'
Güntay Şimşek ise en çok motor konusunun tartışmalı olduğu söyleyerek Türkiye'nin bu alanda da ilerleme kaydettiğini belirtiyor:
"İHA'larda kullanılan motorlar, dünyanın her tarafında rafta hazır olan bir ticari ürün. Türkiye İHA'larla başarılı olunca kimi ülkeler önünü kesmek için motoru bahane etti; ancak Türkiye o sırada zaten TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş. (TEI) ile motor üretti.
"Baykar Savunma ise Ukrayna'ya yaptığı ihracat çerçevesinde ortak motor üretimine gitti. Dağlık Karabağ ile kamera ve hedef tespit teknolojisi eleştirisi yöneltildi. Halbuki bununla ilgili olarak da ASELSAN çalışıyor. Bunlar ürün becerilemediği için alınmıyordu, daha iyi olması için ortak işbirliği geliştirilsin amacıyla yapılan girişimlerdi."
Eleştiriler: 'Kendi sınırları içinde düzenli operasyon yapan tek ülke'
İngiltere merkezli Drone Wars adındaki sivil toplum kuruluşunun yazarlarından olan Samuel Brownsword, Baykar'ın geliştirdiği Akıncı adlı İHA ile Türkiye'nin hem en gelişmiş SİHA üreticilerinden biri olarak konumunu güçlendireceğini hem de ihracat politikasını geliştirebileceğini söylüyor.
Çok sayıda uzmana göre Türkiye'nin bu alanda başarılı olmasının en büyük nedeni, İHA ve SİHA'larla kendi topraklarında operasyon yapan nadir ülkelerden biri olması.
Hatta Samuel Brownsword makalesinde, Türkiye'nin kendi sınırlarında İHA ve SİHA'larla düzenli olarak operasyon düzenleyen tek ülke olduğunu söylüyor.
Pakistan, Irak ve Nijerya gibi ülkelerin de kendi topraklarında İHA saldırısı gerçekleştirdiği, ancak bunların ara sıra ve propaganda amaçlı olduğu kaydediliyor.
The Intercept: 'Türkiye, öldürücü bir güce dönüştü'
Türkiye'nin hem kendi sınırları hem de Suriye'nin kuzeyinde gerçekleştirdiği saldırılarda sivillerin de hayatını kaybettiği iddiaları, insan hakları aktivistleri ve muhalefet milletvekilleri tarafından çok kez dile getirildi.
The Intercept adlı haber sitesinde geçen yıl yayımlanan, "İkinci İHA çağı: Türkiye nasıl ABD'ye kafa tutarak öldürücü bir İHA gücüne dönüştü" adlı makalede, 'Türkiye'nin dünya çapında İHA'ları öldürücü bir şekilde kullanması açısından ABD ve İngiltere ile rekabet ettiği' belirtildi.
Haber sitesine konuşan İngiltere merkezli Airwars adlı sivil toplum kuruluşunun kurucusu Chris Woods, "Bir SİHA'ya teslim olamazsınız. Bir SİHA tarafından tutuklanamazsınız. Silahlar devreye girdiğinde tek bir sonuç ortaya çıkar, o da ölümcüldür. Bu da özellikle ülke içinde kullanılıyorsa endişe verici bir gelişme" uyarısında bulunuyor.
Kaynak: BBC
