Bugün üçüncü ve son bölümle Osmanlı Devleti ve Cumhuriyet dönemi hava akrobasisi faaliyetleri ve akrotimlerin tarihini noktalayacağız.
Türk Hava Kuvvetleri’nin Yedinci Akrotimi: Türk Yıldızları-134’ncü Akrotim Filo
1972 yılından 1992 yılına kadar Hava Kuvvetleri Komutanlığında devamlı olarak faaliyet gösterecek nitelikte akrotim teşkil edilmemiştir. 1972 yılından 1992 yılına kadar geçen yirmi yıl süresince akrotim niteliği taşıyan hava gösterileri yapılmamış, bunun yerine çeşitli törenlerde kısıtlı sayıda akrobasi hareketlerini içeren hava gösterileri düzenlenmiştir. 20 yıllık bir aradan sonra tekrar bir akrotim ekibi oluşturma kararı alan Türk Hava Kuvvetleri, 20’nci Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Halis BURHAN’ın direktifleri doğrultusunda akrotim kurulması çalışmalarına başlamıştır. 3’üncü Ana Jet Üs 132’nci Silah Taktikler ve Standardize Filo Komutanlığı bünyesinde bir akrotim kurulması için 11 Eylül 1992 tarihinde onay alınmıştır.
Mesleğe ülkede akrotim kültürünün yaygınlaştığı 50’lili yıllarda başlayan 20.Hava Kuvvetleri Komutanı Org.Halis Burhan, 20 yıldır akrotim faaliyetlerinin olmadığı daha çok üslerdeki özel günlerde birlik sınırları için gösteri icra eden uçaklardansa Türk Milletini temsil eden ve dışa yönelen profesyonel bir akrotim talimatı vermişti. Amacı ise:
-Çeşitli meslek grupları içinde yüksek risk faktörü içinde son derece yıpratıcı göreveler icra eden kahraman pilotların toplumla bütünleşmesi
-Toplumun onları yakından tanıması ve bütünleşmesi
-Havacılığın sevdirilmesine katkıda bulunulması
-Havacılığın unutulmaya yüz tutan şövalyelik ruhunun yeniden canlandırılması
-Türk Hava Kuvvetleri’nin taşıdığı üstünlüğün, imkân ve kabiliyetlerin, sahip olduğu disiplinin yurt dışında da sergilenmesi
-Verilen uzun bir aradan sonra meydana gelen boşluğun doldurulması idi. (1)
Dörtlü NF-5 kolundan oluşacak şekilde bir akrotimi kurulması emri 7 Kasım 1992 tarihinde yayımlanmış ve 25 Aralık 1992 tarihinde dört NF-5 Uçağı ile eğitimlere başlanılmıştır. Türk Yıldızları adı verilen akrotim ilk gösterisini dört NF-5A/B Freedom Fighter Uçağı ile 18 Haziran 1993 tarihinde 4’üncü Ana Jet Üs Komutanlığı Akıncı/Ankara’da icra etmiştir. Bu gösterinin ardından ‘Filo’ statüsü kazanan Türk Yıldızları, ‘Dünyanın En Genç Süpersonik Akrotimi’ olarak adından söz ettirmeyi başarmıştır.
Türk Yıldızları Akrotimi’nin Türk halkına tanıtımı, aynı zamanda ilk 6’lı gösterinin de gerçekleştirildiği 5 Ekim 1994 tarihinde 8’inci Ana Jet Üs Komutanlığı/Diyarbakır ve 29 Ekim 1994 Cumhuriyet Bayramı törenlerinde gerçekleşmiştir. Türk Yıldızları Akrotimi’nin ilk 7’li (7 uçaklı) gösterisi ise “Distant Thunder-95” Tatbikatının 20 Nisan 1995 tarihinde yerli ve yabancı konukların katılımı ile yapılan Seçkin Gözlemci Günü’nde 1’inci Ana Jet Üs Komutanlığı/Eskişehir’de gerçekleştirilmiştir. 2003 yılında gösteri etkinliğini artırmak amacıyla başlatılan sekiz uçaklı ilk gösteri 30 Mart 2004 tarihinde 3’üncü Ana Jet Üs Komutanlığı/Konya’da yapılmıştır.
Halen envanterinde modernize edilmiş 10 adet NF-5A 2000 ve 6 adet NF-5 2000 Freedom Fighter Uçağı bulunan ve çağrı adı ‘Türk Yıldızları’ olan 134’ncü Akrotim Filo Komutanlığı, 2018 yılı itibarı ile yurt içinde 96 farklı il ve ilçede 370, yurt dışında ise 24 farklı ülkede 143 olmak üzere toplam 513 gösteri icra etmiştir. Türk Yıldızları, 200’üncü gösterisini 3 Temmuz 2004 tarihinde Rize’de, 300’üncü gösterisini 5 Ağustos 2008 tarihinde Florennes/Belçika uluslararası hava gösterilerinde, 400’üncü gösterini ise 15 Kasım 2012 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde (Girne), 500’ncü gösterisini Büyük Taarruzun 96’ncı yılı kutlamalarında Afyonkarahisar’da gerçekleştirmiştir.
Türk Yıldızları’nın halihazırda Yüksek, Alçak ve Flat olmak üzere üç ayrı gösteri paketi bulunmakta. Yüksek Gösteri Paketi; bulut alt tavanının yer seviyesi +9.000 feet (2.952m), Alçak Gösteri Paketi yer seviyesi +4.000 feet (1.312m9, Flat Gösteri Paketi ise yer seviyesi +1.000 feet (305m) olması durumunda uçulmaktadır. 200 knot ile 520 knot (370km/s ile 960km/s) arası süratlerde icra edilen hava gösterilerinde hareketler tamamen manuel olarak pilotların psikomotor yetenekleri denilen el, ayak koordinasyonu, göz kontrolü ve muhakemesi ile yapılmaktadır.
Türk Yıldızları dünyada sekiz süpersonik savaş uçağıyla gösteri yapan tek akrotimdir ve bazen uçaklar atasındaki mesafe 1 metreye düşmektedir. Ağustos 2001 tarihinde Bakü/Azerbaycan’da gerçekleştirdikleri; bir milyondan fazla seyircinin izlediği gösterileri ile bu alanda bir rekora sahiptir ve Hava Kuvvetleri ve Türk Silahlı Kuvvetleri adına Türkiye Cumhuriyeti’ni temsilen kurulan tek akrotim olduğu için çok özeldir.
8 pilot, 1 basın ve halkla ilişkiler subayı, değişik branş ve görevlerde 7 filo astsubayı ile 2’si subay 35’i astsubay ve 1’i uzman çavuş olmak üzere 38 bakım personelinden oluşmaktadır. Şu anda tim görevine “10” adet NF-5A 2000 ve “6” adet NF-5B 2000 uçağı ile devam etmektedir. (2)
Kuruluş yıllarında hava kuvvetleri komutanından kuruluş emri alan ve tabi olarak ilk iki pilotu Bnb.Atilla Konukman ve Bnb.Adnan Kul’dur. Dörtlü kolun diğer iki pilotu ise Yzb.Ünal ve Üstgm.Baykara’dır. Ancak pilotlar yurt dışına gönderilmez. İlk iş olarak dünyadaki meşhur akrotimlerin kitap, yayın ne varsa tercüme edilip incelenir. Gösteri kayıtları dikkatle seyredilerek raporlar çıkarılır. Daha sonra NF-5A/B uçaklarının yetenek ve limitleri ayrıntılı çalışılır ve dokümanlar hazırlanır. Elde edilen bilgilerle 1 aydan kısa bir sürede Standart Harekât Usulleri-SHU el kitabı hazırlanır. Hava kuvvetlerinin standartlarına göre hazırlanan SHU komutanın onayına gönderilir. Akrobasi uçuş programı ve detaylı uçuş planı da onaylandıktan ve diğer hazırlıklar yapıldıktan sonra uçuşlar başlar. (3)
NF-5A/B UÇAKLARI
NF-5A/B tipi uçaklar, Hollanda Kraliyet Hava Kuvvetleri için Northrop Grumman lisansı ile Fokker fabrikasında üretildi. F-5A/B’den farkları ise motor gücü ve manevra yeteneğinin biraz daha fazla olması. Daha önce 1998 yılında yapılan sözleşme ile Türkiye’de envanterdeki 100 F-5 uçağı arasından seçilen 20 adedi F-5A, 8 F-5B, 14 NF-A ve 6 adedi NF-5B olmak üzere toplam 48 adet F-5 uçağının aviyonik modernizasyonuna yönelik proje İsrail Havacılık ve Uzay Sanayii (IAI) firması liderliğinde Elbit ve Singapore Technologies ortaklığı ile başlatıldı. Fırlatma koltukları da değişen uçakların tüm modernizasyonu bu iki ülkenin sözleşme gereği desteği ve parça tedariki ile Eskişehir’deki 1’nci Hava İkmal Bakım Merkezi Komutanlığı tarafından gerçekleştirildi. Gelişmiş elektronik sistemlerle modernize edilen uçaklar F/NF-5A/B 2000 olarak adlandırıldı ve Türk Hava Kuvvetleri’nde F-16 geçiş eğitimi kapsamında Konya 3’ncü Ana Jet Üs Komutanlığı’nda konuşlu 133. filoda hazırlık eğitimi amacıyla kullanıldılar.
Şu an ise Türk Yıldızları-134’ncü Akrotim Filo Komutanlığı bünyesindeki NF-5/B uçakları haricinde Türk Hava Kuvvetleri’nde kullanılan F-5 uçağı kalmamış ve tamamı kal edilmiştir.
SOLOTÜRK Gösteri Ekibi
Hava Kuvvetleri Komutanlığının 25 Kasım 2009 tarihinde çalışmalarını başlattığı “Tek F-16 Uçağı ile Gösteri Uçuşu” programı 14 Ocak 2010 tarihinde Hv.Plt.Bnb. Murat KELEŞ, Hv.Plt.Yzb. Fatih BATMAZ ve Hv.Plt.Yzb. Sedat Yalın AHBAB’ın kurucu ekip olarak seçilmeleri ile hayata geçmiştir. Hv.Plt.Bnb. Murat KELEŞ 18 Mayıs 2010 tarihinde Tek F-16 Gösteri Uçuşu için ilk eğitim sortisini gerçekleştirmiş ve eğitimini 20 Ağustos 2010 tarihinde tamamlayarak Türkiye’nin ilk F-16 Solo Gösteri pilotu olmuştur. Eğitimler diğer iki gösteri pilotunun arka kokpitte gözlemci olarak uçması ile icra edilmiştir. 2010-2011 uçuş eğitim yılı başlangıcı olan 01 Eylül 2010 tarihinde 4. Ana Jet Üs Komutanlığı’nda Hv.K.K. Org. Hasan AKSAY’a ilk gösteri uçuşu arz edilmiştir.
SOLOTÜRK, 3’üncü Ana Jet Üs 132’nci Filo Komutanlığı/Konya’da 2 pilot ve 2 destek personeli ile Uçak Bakım Komutanlığından seçilen 9 kişilik uçak bakım ekibi ile 2 adet (biri yedek) F-16C Blok-30TM uçağı ile icra edilmektedir. (4)
SOLOTÜRK gösteri ekibi de değişik rekorlara sahiptir. 2014 yılında Sarıkamış Harekatı’nın 99’uncu yılı dolayısıyla yaptığı gösteride akrobasi tarihinde bir ilke imza atmış ve Sarıkamış’a giderken havada yakıt ikmali yaparak sonra da gösterisini tamamlamıştır. Bu olay araştırıldığında uzun uçuş yapıp tanker ile havada ikmal yaptıktan sonra gösteri yapan başka bir gösteri ekibi olmadığı anlaşılmıştır.
Daha önce de İngiltere’de ödül almıştır. İngiltere’de 13-15 Temmuz-2018 tarihlerinde yapılan RIAT 2018 Airshow’da “En İyi Solo Jet Gösteri Uçuşu” ödülünü kazanmıştır. SOLOTÜRK, F-16 ile solo gösteri yapan diğer ekipler: ABD, Pakistan, Hollanda, Belçika, Polonya ve Yunanistan’ın gösteri paketlerinde yer almayan “yavaş uçuş” hareketini kurulduğu 2011 yılından beri yapmaktadır. Dünyada F-16 uçağıyla gösteri yapabilen sayılı akrobasi timlerinden SOLOTÜRK “yavaş uçuş” hareketinde F-16 uçağını havada 100 knot (185 km/s) tutmayı başarmıştır.
Ayrıca İngiltere’deki bir gösteride son yaklaşmada piste teker koymadan hemen önce pist başında bekleyen seyirci ve spotter’ların hemen üzerinde çok çok alçaktan inmeyi başarması ve olayın video kaydı Youtube sitesine birkaç milyon izlenerek çok yankı uyandırmıştır.
Türkiye’de Gösteri Yapan Yabancı Akrotimlerden Bazıları
Ülkemizde zaman zaman başka ülkelere ait timler tarafından da gösteriler yapılmaktadır. Örneğim hava kuvvetlerinin 100.Kuruluş yıldönümü kutlamalarında İzmir-Çiğli 2.Ana Jet Eğitim üssünde yapılan hava gösterilerinde statik sergilenenler dahil 140’dan fazla askeri uçak gelmiş ve çok sayıda ülkenin akrotimi ve solo gösteri uçağı mükemmel bir organizasyon ile 2 gün boyunca gösteri yapmıştır. Giriş kapısındaki numaratör ile 250.000 civarı kişinin iki gün boyunca Çiğli pistinin kenarında gösterileri seyrettiği gösterilerde hava kuvvetlerimiz de tam bir envanter geçişi yapmıştır. SOLOTÜRK ve Türk Yıldızlarının yanı sıra Ali İsmet Öztürk-Mor Menekşe ve yabancı akrotimler gösteri yapmıştır. Solo F-16 gösterisi yapan ülkeler: Pakistan, Hollanda, Belçika. Ayrıca gösteri takımı olmasa da solo gösteri yapan EF-2000 Eurofighter (Alman), Jas-39 Gripen (İsweç) gibi çok modern uçaklar da vardı. Pervaneli yani turboprop motorlu uçaklardan oluşan akrotimler yanında dünyanın en ünlü akrotimleri de katılmıştı. Bunlar USAF Thunderbirds (F-16C), RAF (Kraliyet Hv.K.) Red Arrows (HAWK MK-1), Patrouille De France (Alphajet), Frecce Tricolori Mb-339 (İtalya), Patrulla Aguila C-101 (İspanya) vb.
Bundan başka yıl dönümlerinde de bu çapta olmasa da kutlamalar yapılmış ve B-1B bombardıman uçağının geldiği dahi olmuştur. Ayrıca 2018 yılında Antalya’da yapılan Eurasia airshow-2018’de de çeşitli ülkeler katılmış özellikle dev nakliye uçağı AN-124’ün gösterisi ile İsveç Gripen ve ve Polonya Hava Kuvvetleri Mig-29 uçağının gösterisi dikkat çekmiştir. 2018 Yılında ise yeni açılan Üçüncü (İstanbul) hava limanındaki Teknofest havacılık gösterilerinde daha çok Türk Hava Kuvvetleri ağırlıklı olarak gösteriler düzenlenmiş ve model uçak yarışmaları yapılmıştır.
Türkiye’de Sivil Akrobasi ve Mor Menekşe
Türkiye’de kurulan ve şu ana kadar anlattığımız tüm akrobasi ve akrotim ekipleri askeri temelli yani Türk Hv.K. bünyesinde idi. Oysa sivil akrobasi çalışmaları da vardır. İstanbul Boğazı’nda birkaç kez düzenlenen uluslararası akrobasi yarışması Redbull Air Race haricinde Ali İsmet Öztürk’ ait Mor Menekşe adında S-2B Pitts tipi akrobasi uçağı ile yaptığı hava akrobasisinden de bahsetmeden geçemeyiz. Ülkemizdeki hemen hemen tüm gösterilere katılan bu akrobasi pilotumuz bir çok yabancı hava gösterisinde de Türk havacılarının kabiliyetini sergilemiştir. Tıpkı yukarıda bahsettiğimiz diğer iki askeri ekibimiz gibi.
1984’de başlayan Ali İsmet Öztürk, 1999 yılında profesyonel akrobasiye geçti ve bunu bir hayat şekli olarak kabul etti. 2004 yılında yabancı sponsorların dikkatini çekti ve onlar tarafından desteklenerek, yurt dışında yoğun uçuş faaliyetlerine başladı. Öte yandan, Türkiye’nin tanıtımı açısından büyük başarılar sağlayan bu gelişmeler ışığında, dünya semalarında ilk defa sivil bir Türk Akrobasi Pilotu olarak hak ettiği yeri aldı ve Avrupa’da düzenlenen birçok Airshow’da aranan isim haline geldi. 2013 yılına kadar 22 ayrı ülkede uçarak, 500’den fazla Airshow (hava gösterisi) organizasyonuna katıldı, 859 gösteri uçuşunu hatasız ve arızasız bitirerek 25 milyondan fazla seyirciye ulaştı. 2005 yılında İngiliz Sivil Havacılık otoritesi tarafından kendisine en üst kategoride “Display Authorisation” (gösteri yetkisi) sertifikası verildi. Avrupa’daki birçok airshow organizasyonunda “Best Solo Display” seçildi.
Halen, Sivrihisar Uluslararası Sportif Havacılık Merkezinde uçan Ali İsmet Öztürk İngiltere’den Sivrihisar’a getirilen ve dünyadaki uçar durumdaki az sayıda P-51D Mustang tipi İkinci Dünya Savaşı’nın efsane uçağını Türk tesciline geçirmiştir. Kuyruğunda Türk bayrağı taşıyan uçak gösterisini gerçekleştirdi ve Ali İsmet Öztürk’ün kullandığı S-2B Pitts tipi akrobasi uçağı ile kol uçuşu yaptı. Ali İsmet Öztürk şu an kendi kızını da akrobasi pilotu olarak yetiştirmektedir.
Akrotim ve hava akrobasisi faaliyetleri ülkelerin askeri gücünün bir göstergesi olmasının yanı sıra ulusal moral motivasyon kaynağı ve hava kuvvetlerinin eğitim seviyesini gösteren bir reklam tabelası gibidir. Türkiye’de kurulmuş olan akrotimler ve son yıllarda kurulan Türk Yıldızları ve SOLOTÜRK de bu amaçlara hizmet eder. Hava kuvvetlerinin eğitim, disiplin ve pilotların yetenek seviyesini göstergesi olan akrobasi ekiplerimiz 7 adet kurulmuş olup, ayrıca yıllar boyunca resmî tören ve bayramlarda çok sayıda münferit gösteriler yapılmıştır. Bayrak taşıyıcı bu uçaklar ve pilotları tüm dünyada ülkemizi yarışmalar ve hava gösterilerinde temsil etmiştir. Milli gururumuz olan bu iki ekip Türk Hv.K.’ni, TSK’yı ve dolayısı ile Türkiye Cumhuriyeti’ni temsil etmeye devam edecek, gençleri havacılığa özendirecek ve ulusal moral-motivasyon kaynağı olmaya devam edeceklerdir.
Kaynak: Harp Tarihi / Hakan Kılıç