Bir şirket açmak, kendi firmanı kurmak ve bu uğurda maddi ve manevi enerji harcamak pek çok insan için hayatında önemli hedef ve kararlardan birisi olmaktadır. Serbest piyasa ve kapitalizm ekonomisinin en önemli kavramlarından birisi arz talep dengesini doğru analiz edip piyasadaki fırsatları değerlendirecek bir girişimde bulunarak kar elde etmektir. Bu girişim kahveci, oto yıkamacı, lokmacı veya büfe açmak şeklinde olabilecekken, özellikle Amerika’daki 90’lı yıllar sonu ve 2000’li yılların başında ortaya çıkan “dot-com boom” ile daha çok bilişim sistemleri tabanlı teknoloji firmaları özelinde “startup” kavramı olarak ortaya çıktı ve günümüzde de teknoloji tabanlı girişim kavramı dünyada önemli bir yer tutmaya devam ediyor.
Startup kültürü çok çeşitli olmasına rağmen genellikle teknoloji odaklı, hızlı büyüme potansiyeli olan, fonlar, firmalar veya bireysel yatırımcılar tarafından kısa-orta vadede yüksek oranda kar getirme ihtimali görülen firmaları kapsamaktadır. Amazon, Google ve Facebook gibi firmaların kuruldukları tarihlerden itibaren inanılmaz büyümeleri 2000’li yıllardan başlayarak ve 2010 sonrası süre zarfında katlanarak teknoloji odaklı firma kurma veya bu tarz startup’lara yatırım yapma hevesini doruğa çıkardı. Örneğin “Instagram” uygulaması 2010 yılında iOS cihazlar için piyasaya sürüldükten yaklaşık 2 yıl sonra 1 milyar dolara Facebook tarafından satın alındı. Yine 2009 yılında kurulan “WhatsApp” 2014 yılında Facebook tarafından 19 milyar gibi rekor bir fiyata satın alındı. Bu tarz yazılım teknolojisi tabanlı firmaların kuruluşu ve sonrasında ürün geliştirme için yüksek maliyet gerektirmemesi de özellikle gençlerin startup kurma ve hayallerinin peşinden gitme motivasyonunu arttırdı. Amerika’da Silikon Vadisi’nde başlayan ve büyüyen bu akım tüm dünyaya yayıldığı gibi artık ülkemizde de önemli bir ekosistem olarak kendisini göstermektedir.
Peki 90’lı yılların sonundan başlayarak 2000’li yıllarda iyice artan ve günümüzde zirve yapan startup girişimciliğinde “çip tasarım” gibi yine teknoloji tabanlı bir konuda dünyada durum nasıl diye soracak olursanız durum pek iç açıcı gözükmemektedir. Bu yazımızda çip tasarım firması kurmanın neden yazılım uygulama tabanlı firma kurulumu gibi cazip gelmediğini nedenleriyle açıklamaya çalışacağız.
Aslında çip tasarım alanında firma kurmanın zorluğunu, bu alanda başarılı olmuş birisi olan ve SiFive firmasının kurucularından Yunsup Lee’nin Samsung Forum’da 2018 yılında yaptığı konuşmadan aktarabiliriz. Yunsup Lee Berkeley Üniversitesi’nde doktora öğrencisiyken hocasına bir çip tasarımı startup’ı kurmak istediğini söylediğinde hocasının kendisine bu işten vazgeçmesi gerektiğini söylediğinden bahseder. Bir yazılım geliştirme firması olan Instagram 13 mühendisle firmayı 1 milyar dolara satabilirken, bir çip tasarımı firmasında Yunsup’un tanımına göre en az 14 mühendis olması gerekmektedir ki bu sayıyı sadece bir çipi tasarlamak ve üretime hazır hale getirmek için gerekli mühendis sayısı olarak düşünebiliriz.
Çip tasarımı startup’ı kurma konusunda ilk ve en büyük bariyer olarak çip tasarımını yapabilmek için gerekli yazılım ürünlerinin maliyetinin yüksekliği düşünülebilir. Yazılım sektöründe, çok büyük firmaların dahi ürünlerinin altyapılarında kullandığı pek çok açık-kaynak kütüphane ve geliştirme ortamı mevcuttur ve bir startup henüz tohum aşamasındayken kısıtlı maddi imkanlarla çalışma yapmak zorundadır. Burada yazılım startup’larında bu açık-kaynak ve ücretsiz kütüphaneler ve geliştirme ortamları büyük bir imkan sunmaktadır. Kaba bir tabirle eğer elinizde bir dizüstü bilgisayarınız varsa bir yazılım ürününü geliştirebilmek için daha fazla maliyete girmenize gerek yoktur. Tabii ki bu çok basit bir bakış açısı ve server, cloud veya başka pek çok yan maliyet oluşacaktır ama yazılım ürününün ilk prototipini ortaya çıkarmak için çoğu zaman birkaç onbin dolarlık bir yatırım yeterli olabilmektedir. Çip tasarımı açısından duruma baktığımızda maalesef sektörde çip tasarlamak için gerekli olan açık-kaynak kütüphane ve yazılım yetersiz durumdadır. Öncelikle bir çip içerisinde intellectual property (IP) adını verdiğimiz pek çok fonksiyonel bloğa ihtiyacınız vardır. Bu IP’lerden nispeten basit olanları kendiniz geliştirebilir veya açık-kaynak kütüphanelerden istifade edebilirsiniz ama fonksiyonel olarak karmaşık IP’ler için mecbur satın alma yoluna gitmeniz gerekmektedir ve bu IP’lerin ücreti yabana atılır rakamlar değildir. Örnek olarak çipinize bir DDR4 bellek bağlamak istiyorsanız DDR bellek kontrolcü IP’si satın almanız gerekir ve bu da yüzbinlerce dolarlık bir maliyet demektir. Tabii güncel çiplerde USB 3.0, gigabit ethernet, CPU core, HDMI gibi yüksek hızlı ve yüksek ücretli IP ürünlerine ihtiyacınız vardır ve bu tarz bir çip için sadece IP maliyeti kısa sürede milyon dolarlar seviyesine ulaşabilmektedir. Çip tasarımı aşamalarında kullanılan elektronik tasarım otomasyonu (İng. Electronic Design Automation – EDA) araçları da maalesef açık-kaynak ve ücretsiz değildir, hatta bu alana adım attığınızda karşınıza sadece 2 firma çıkmaktadır: Synopsys ve Cadence. Çipinizi tasarlamanız için bu firmalarla oturup pazarlık etmeniz gerekir ve yüksek teknolojili çip tasarımları için sadece bu yazılımlara ödeyeceğiniz miktar da bir anda milyon dolar seviyelerine çıkabilmektedir. Çipinizi tasarladıktan sonra da ilk etapta prototip olarak ürettirmeniz gerekmektedir ve bu konuda da nispeten daha fazla alternatif olmasına rağmen ilk 50-100 adet prototip çipiniz için yine onbinlerce dolarlık bir maliyeti gözden çıkarmalısınız. Tabii çip tasarımı yapacak ekibi bir araya getirmek için gereken maliyeti de kendiniz hesaplayabilirsiniz ki bir çipin fikir aşamasında üretime geçmesi ortalama 1.5 ile 2 yıl sürmektedir ve bu süre zarfında herhangi bir gelir elde etmeden ekibi fonlamak gerekmektedir. Çip tasarımı yapabilecek yetenek ve tecrübede mühendis bulmak ise sadece Türkiye’de değil tüm dünyada günümüzün en büyük insan kaynağı problemlerinden biri olarak da gözükmektedir.
Bütün bu olumsuz koşullar bir araya geldiğinde bir veya birkaç kişinin çip tasarımı startup’ı kurma fikri daha ilk başta sekteye uğramaktadır. Startup ekosisteminde en önemli faktörlerden biri olan yatırımcılar da uzun vadeli ve riskli bir yatırım yerine kısa vadede yüksek getiri getirebilecek yazılım sektörünü tercih etmektedirler. Peki bunca olumsuz tablo sunduktan sonra çip tasarımı firması kurma konusunda hiç mi ümit yok denilirse, yapay zeka uygulamalarının inanılmaz arttığı ve artmaya devam ettiği günümüzde artık konvansiyonel işlemci donanımları bu algoritmaları ve uygulamaları çalıştırmada yeterli olamamaktadır ve yeni, güncel ve yapay zeka algoritmalarını hızlandırıcı özgün donanım ihtiyaçları ortaya çıkmaktadır. Bu durumda yapay zeka hızlandırıcı çip donanımı üzerine pek çok startup ortaya çıkmış ve ciddi yatırımlar almış ve almaya devam etmektedir. Piyasadaki arz-talep dengesini doğru analiz edenler için her sektörde olduğu gibi çip tasarımı sektöründe de fırsatlar her zaman ortaya çıkmaktadır.
Mehmet Burak Aykenar
